© Frigga Asraaf
Op brede schaal is al tientallen jaren een toenemende mate van belangstelling voor heidendom te zien, zowel in Nederland als daarbuiten. De term heidendom wordt hedentendage door een groeiende groep mensen gebruikt om hun religie en/of levensbeschouwing mee aan te duiden. Naast het begrip heidendom is ook het, uit het engels afkomstige, begrip paganisme in zwang. Beide begrippen zijn overkoepelende termen geworden voor een aantal stromingen, waaronder germaans heidendom, keltisch heidendom, druïdisme, hekserij, sjamanisme en wicca. Er is binnen deze stromingen wel een duidelijk waarneembare voorkeur qua woordkeuze. Zo gebruiken mensen die een of andere vorm van de germaanse tradities aanhangen meestal heidendom en hoor je bij wicca, hekserij en druïdisme meer van paganisme spreken. Daarnaast is er een groep mensen die zichzelf aanduid, als ze het al een naam willen geven, als heiden of paganist met soms wel een voorkeur voor één van de genoemde, duidelijk herkenbare stromingen, maar even zo vaak niet. De behoefte tot een bepaalde stroming te horen ontbreekt dikwijls bij deze laatste groep, de behoefte aan een heidense/paganistische levenswijze is echter wel degelijk aanwezig.
Levensovertuiging
Voor mij persoonlijk is het een levensovertuiging die terug te voeren is op geloof en gebruiken van germaanse volkeren die eens grote delen van Europa en zelfs tijdelijk een stukje van Noord-Afrika bevolkte. De verschillende gebieden met de verschillende germaanse stammen kenden hun eigen vormen van de toen heersende levensbeschouwing en de daarbij behorende gebruiken. De tijdspanne waar we over spreken is zo ongeveer van de bronstijd tot de kerstening. Dit laatste loopt zo ongeveer vanaf de derde eeuw tot midden elfde eeuw en trekt langzaam op van het zuiden naar het noorden.
Er is geen benaming overgeleverd waarmee germaanse volkeren hun geloof benoemden. Uit Scandinavië is bekend dat men ten tijde van de kerstening sprak van de oude gebruiken. Ergens eind negentiende eeuw heeft iemand het begrijp asatru verzonnen. Dat is opgepikt door mensen en zo is het langzaam aan een van de bekende namen geworden om de moderne variant van een oud geloof mee aan te duiden. Het woord is opgebouwd uit de oudnoordse begripppen asa en tru. Vaak wordt het letterlijk vertaald als ‘trouw aan de asen’. Bedenk hier echter dat asen, aesir in het oudnoords, ‘goden’ betekent en dat tru ook voor ‘geloof’ staat. Een bredere vertaling luidt dus ‘geloof in de goden’.
Germaans heidendom is aan het uitgroeien tot een stroming die net zo verscheiden is als in de tijd van de germaanse volkeren. Er zijn allerlei dingen te benoemen die de kern vormen, maar elk land, en zelfs gebied kent eigen manieren om het geloof te beleven. Het is boeiend te ontdekken wat er, ook in Nederland, nog te vinden is aan heidense sporen.
Bomen mogen ten tijde van de kerstening gekapt zijn, maar de stronken zijn blijven leven. Op ettelijke van deze boomstronken zijn nu weer scheuten aan het uitlopen die hopelijk de kans krijgen uit te groeien tot bomen. Asatru is nog jong, ook al kent het oude wortels. Er is tijd nodig om te ontdekken wat er in het verleden aan waardevols te vinden is en dit te vertalen naar behoeften die passen bij vandaag de dag. Geschiedkundig is er een beeld van germaanse volkeren en hun levenswijze te schetsen, maar hoe het echt was zullen we nooit weten. Dus kijken we ook om ons heen om aanvullingen te vinden waar dat nodig is om zo ons geloof verder uit te diepen. Zo ontstaan nieuwe gewoonten en gebruiken, nieuwe tradities die hun bezieling krijgen door een samensmelting van toen en nu.
Een boom bestaat uit verschillende onderdelen die samen een geheel vormen: wortels, stam, takken en bladeren. In de boom die asatru heet kan deze beeldspraak vertaald worden naar voorouders, goden, landgeesten, mensen, mythologie, ethiek en lot. Dit alles en meer vormt samen de levensbeschouwing. We zien, op onze eigen manier, allemaal dezelfde boom. Hoe we hem zien wordt beïnvloed door de plek waar we staan, of we er voor kiezen te blijven staan of om eens rond te boom te wandelen en hem zo ook vanaf een andere kant en vanuit een andere lichtval te bezien. Het is uitermate boeiend en leerzaam te weten waar we vandaan komen, maar het gaat om het nu, het gaat om waar we nu zijn en waar we heen gaan.
Wereldbeschouwing
Een schets van de wereldbeschouwing van deze stroming is te vinden in mythen waarover verhaald wordt in Lied Edda en Proza Edda. Ze vertellen ons hoe het ooit allemaal begon, ze vertellen over een leegte waar leven ontstond toen vuur en ijs bij elkaar kwamen. Het is een wereldbeeld met ondermeer Midgard als de wereld van ons mensen, Yggdrasil de wereldboom die als een soort van as alles bijeen en overeind houdt, Asgard een godenwereld en Hel, een wereld waar veel voorouders verblijven.
Germaans heidendom kan zowel een levensbeschouwing als een religie genoemd worden. Veruit de meeste asatru’ers erkennen het bestaan van goden, landgeesten en andere (natuur)wezens. Voorouders worden geëerd en maken nog steeds deel uit van de samenleving. Asatru kent echter geen geloofsleer. Het is aan elke heiden zelf te bepalen hoe hij de wereld schouwt en of hij het bestaan van onstoffelijke wezens al dan niet erkent. Het geloof in goden staat los van het feit of men al dan niet deze stroming als levensweg ziet. De mens geldt als maatstaf en het is vanuit onze wereld, Midgard, dat we als mensen het leven tegemoet treden. De wereldbeschouwing van het germaans heidedom ziet Midgard en de werelden daar omheen als een geheel, met een onderlinge samenhang en een wederzijdse beïnvloeding. Dat brengt ons bij het lot, waarvan de achterliggende gedachte tot de kern van asatru behoort.
Het lot kan zinnebeeldig worden voorgesteld als een reusachtig weefwerk waardoor iedereen, mensen, geesten en goden met elkaar verbonden zijn. Het is een weefwerk met patronen die ontstaan zijn in een ver verleden, patronen die doorwerken in het nu, nog nauwelijks zichtbaar zijn of verdwenen in de nevelen der tijd. Het weefwerk kent oude draden die zijn versleten, soms zo doorgesleten dat ze afbreken. Het bestaat uit nieuwe draden die dagelijks toegevoegd worden met ontwerpen die ons helder voor ogen staan of van onbekende ontwerpen nog verborgen in de tijd. Draden die toegevoegd worden zijn voor een belangrijk deel keuzes die we maken, ze zijn ons denken en doen. Het lot laat dat wat gaande is zien en laat merken dat wat komen gaat, mede door ons gevormd wordt. Het toont de verbondenheid, de invloed op elkaar en op de werelden, maar ook van de wereld op ons. Het maakt duidelijk dat we verantwoordelijk zijn voor onszelf en een gezamenlijke verantwoordelijkheid dragen voor de wereld waarin we leven.
Germaans heidendom en politiek
Het germaans heidendom kent naast sporen uit een ver verleden ook een erfenis uit een tijd die veel dichterbij ligt: de periode kort voor en tijdens de Tweede Wereld Oorlog. Hitler en zijn trawanten hebben hun germaanse voorouders met alles wat daarbij hoort misbruikt voor hun eigen doeleinden. Het moge duidelijk zijn dat het overgrote deel van de germaans heidenen de nazi-ideologie, rechts-extremisme en racisme verfoeien. Nog tot op de dag van vandaag zijn er mensen die deze denkwijzen aanhangen. Hoe mensen dit soort ideologieën kunnen verenigen met het gedachtegoed van germaans heidendom is mij onbegrijpelijk. Dat het voorbehouden zou zijn aan een bepaalde groep mensen of een bepaalt ras is je reinste onzin.
Het is aan te raden om bij belangstelling voor germaans heidendom op dit punt waakzaam te zijn, maar laat je er niet door afschrikken. Het is onder heidenen heel gewoon vragen aan elkaar te stellen over dit onderwerp om zo te weten te komen waar mensen of groepen staan.
