Het belang van taal
Taal en inclusie
Inclusiviteit: een leven lang leren
Heidenen over inclusiviteit
Taal van inclusiviteit: een korte begrippenlijst
Inclusief zijn betekent erkennen wat voor jou vanzelfsprekend is en het inzetten om barrières voor anderen te verwijderen.
Het belang van taal
Er bestaat een gezegde: niets is zo veranderlijk als de mens. Dat geldt voor het leven, want dat is een aaneenschakeling van veranderingen. Hieruit volgt dat cultuur geen vaststaand gegeven is; samenlevingen zijn altijd in beweging en beïnvloeden elkaar voortdurend. Wat we nu voor waar aannemen, kan later anders blijken te zijn. De geschiedenis biedt hier talloze voorbeelden van. Hoe we over zaken denken en hoe we met elkaar willen omgaan, is dus voortdurend aan verandering onderhevig.
Talen veranderen mee als het goed is. De betekenis van woorden kan veranderen, ze verdwijnen uit het dagelijks gebruik of verschijnen juist wanneer soms allang bestaande zaken eindelijk tot uitdrukking willen worden gebracht. Taal ontwikkelt zich in reactie op veranderingen in de samenleving, onder andere door invloed van technologie, cultuur en politiek. Sociale bewegingen zoals het feminisme, de lgbtqia+-beweging en de antiracisme beweging hebben geleid tot een herwaardering van taalgebruik.
Inclusiviteit en diversiteit vragen ook om aanpassingen in onze woordkeus. Zo kunnen we spreken van ‘menskracht’ in plaats van ‘mankracht’ en van ‘verpleegkundige’ in plaats van ‘verpleger’ of ‘verpleegster’. We houden rekening met voornaamwoorden door naast hij/hem, zij/haar ook die/diens te gebruiken en ‘wit’ in plaats van ‘blank’. Geachte dames en heren kan worden vervangen door geachte aanwezigen of beste deelnemers. Voorgaande voorbeelden weerspiegelen hoe taal meebeweegt met bewustwording en ontwikkelingen in de samenleving.
Taal en inclusie
Dit soort veranderingen in taal worden niet door iedereen op dezelfde manier omarmd. Het kan soms voelen als een doolhof waarin we verdwalen, waarbij we ons afvragen wat wel en niet mag, en wanneer we nieuwe woorden moeten leren kennen. Wellicht lijkt het je onnodig of juist beperkend. Dat is begrijpelijk, want het is wennen. Bedenk dat zorgvuldig omgaan met taal van groot belang is om op een meer gelijkwaardige manier met elkaar om te gaan. Ons vermogen tot vriendelijkheid, begrip en zorgzaamheid is groot genoeg om een omslag in denken mogelijk te maken. Zo kunnen we toewerken naar een daadwerkelijk inclusieve en diverse samenleving en gemeenschappen, waarin iedereen tot bloei kan komen. Denk bijvoorbeeld voor heidense bijeenkomsten aan het bespreekbaar maken van veiligheid met de deelnemers, waarbij het naast fysieke veiligheid ook gaat om het creëren van een safe space (veilige ruimte) – een ruimte waar iedereen zich vrij kan voelen om zichzelf te zijn zonder oordeel of uitsluiting.
Probeer je eens in te leven in mensen uit bevolkingsgroepen die nog altijd als minder worden gezien, bijvoorbeeld vanwege hun huidskleur of handicap. Institutioneel racisme wordt pas de laatste jaren mondjesmaat erkend. In 2006 stelde de Verenigde Naties het Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap op. Nederland zette echter pas tien jaar later, in 2016, de stap om dit te ondertekenen – tegen die tijd waren al 150 landen ons voorgegaan.
Luisteren, lezen en leren vormen eerste stappen naar het omarmen
van nieuwe inzichten en het verdiepen van begrip.
Hoewel er veel is verbeterd, schort er nog altijd van alles aan. Veranderingen in denken en cultuur kunnen namelijk jaren, zo niet generaties, duren. Het is volkomen terecht dat mensen uit groepen die te maken hebben met sociale uitsluiting en/of achtergesteld worden hun rechten en een volwaardige plek in de samenleving opeisen. Dit geldt voor groepen zoals mensen met een handicap of chronische ziekte, mensen met mentale problemen, neurodivergente mensen, zwarte mensen, mensen van kleur, lgbtqia+ mensen, vrouwen en vluchtelingen.
Voor verbeteringen is het vaak nodig om in opstand te komen. Dit kan bijvoorbeeld in het klein door misstanden aan te kaarten. Maar als je zelf tot een gemarginaliseerde groep behoort – zoals vrouwen, mensen met beperkingen of lgbtqia+ mensen – word je door degenen die je aanspreekt al snel als agressief bestempeld. Assertief gedrag wordt vaak onterecht verward met agressiviteit, en negeren is dan een veel voorkomende reactie.
Waarde voor een nieuwe taal
Inclusiviteit: een leven lang leren
Inclusief zijn vraagt om een houding van leven lang leren. Binnen heidense groepen, organisaties en gemeenschappen ligt hier een belangrijke kans: wij kunnen een voorbeeldrol vervullen door inclusiviteit actief uit te dragen, zowel in woorden als in daden. Dit vraagt om bewustzijn, actie en betrokkenheid, waarbij het begrip ‘bondgenoot’ een centrale plek verdient.
Een bondgenoot zijn betekent méér dan steun uitspreken. Het betekent actief bijdragen aan gelijke kansen, respect en rechtvaardigheid voor mensen uit gemarginaliseerde groepen. Het gaat om het erkennen en aanpakken van structurele barrières en ongelijkheden. Daarbij is een eenvoudige maar krachtige leidraad van belang: Nothing about us, without us – ‘Niets over ons, zonder ons’. Inclusie kan alleen echt worden verwezenlijkt wanneer de mensen om wie het gaat, zelf betrokken zijn.
In het dagelijks leven doen we voortdurend moeite voor elkaar: we houden een deur open, helpen een buur met boodschappen, of passen onze agenda aan voor een vriend. Dat voelt natuurlijk, normaal en vanzelfsprekend. Inclusie is in essentie hetzelfde: moeite doen voor elkaar. Moeite voor elkaar doen is geen last, het vraagt in deze slechts om meer bewuste actie. Het is een kans om onze heidense waarden in de praktijk te brengen en samen een wereld te creëren waarin we elkaar écht zien en respecteren, waar talenten gezien en ingezet worden.
Toch weten we dat het niet altijd gemakkelijk is. Mensen vinden het sowieso vaak lastig om elkaar aan te spreken en al helemaal als het gaat om inclusie. Stel je voor dat je eindelijk een gemeenschap hebt gevonden waar je je thuis voelt, maar je durft niet volledig jezelf te zijn uit angst voor afwijzing of slechts gedoogd te worden. Deze aarzeling is begrijpelijk, vooral binnen heidense gemeenschappen, waar verbondenheid en respect voor elkaar zo belangrijk zijn. Maar juist hier ligt onze kracht. Door open en eerlijk met elkaar in gesprek te gaan, kunnen we onze gemeenschappen versterken en bouwen we aan een veiligere ruimte voor iedereen.
Inclusie vraagt om bewuste keuzes. Laten we samen verantwoordelijkheid nemen om niet alleen inclusieve woorden te spreken, maar deze ook om te zetten in daden. Laten we bondgenoten zijn in de breedste zin van het woord – niet als een verplichting, maar als een kans om bij te dragen aan rechtvaardiger en inclusievere gemeenschappen.
Want uiteindelijk is inclusie geen eenmalige actie. Het is een doorlopend proces, een gedeelde reis waarin we leren, groeien en samenwerken om ervoor te zorgen dat iedereen zich welkom en veilig kan voelen. Een lijst met voorbeelden van wat Diversiteit, Gelijkwaardigheid en Inclusie (D&I of DEI) omvat, kan daarbij behulpzaam zijn om als heidense groep of organisatie na te gaan in hoeverre men hier al bij stilstaat, welke aspecten al zijn geregeld en waar nog verdere stappen mogelijk zijn.
We weten allemaal dat niet alles mogelijk is. Het hoeft ook niet allemaal van vandaag op morgen. Er is niemand die daar om vraagt. Toegankelijkheid gaat over wat je in redelijkheid kunt doen. Wees daarom ook duidelijk over wat je niet kunt bieden.
Heidenen over inclusiviteit
Ross Downing: Inclusive heathenry is the fundamental democratic principle that no individual can be denied the right to identify with Germanic animist belief or worship.
Kim Forehand – Van der Linde: To me inclusive heathenry means that everybody regardless of race, ethnicity, sex, gender etc is included if they have the desire to follow the Norse Gods.
Sif Brookes: Inclusive Heathenry is fundamentally universalist in nature, non-exclusive, and open to all who want to worship the Heathen/Germanic deities or follow Pre-Christian Germanic practices.
Robert Lewis: Inclusive Heathenry is about being accepting and welcoming to all regardless of nationality, race, age, sexual identity, gender identity, physical ability, mental ability, and even religion and religious practices. Inclusive Heathenry is making reasonable accommodations so that everyone can participate. Inclusive Heathenry means everyone participating accepts these values, and those that do not are not allowed to participate in order to allow that welcoming environment to flourish.
Ulrike Pohl; For me, inclusive heathenry means that no person should be excluded from the opportunity to learn about and practice heathenry for reasons they themselves cannot change or had no say in deciding. Which means things like skin pigmentation, which family or country you were born into, ability, sexual orientation, gender. Inclusive heathenry also, in my opinion, doesn’t come with dogma or elitism. Groups and organizations should have a transparent organisation where every member can engage according to their expertise and ability, hierarchy is flat and leadership is elected by all members, and accountable.
Michiel de Nijs: Voor mij is ‘inclusief heidendom’ een betekenisloze term. Inclusiviteit in relatie tot een levensbeschouwelijke stroming zegt mij eigenlijk niks. De term inclusiviteit heeft veel meer betrekking op de groepen of mensen die bijeenkomsten en andere activiteiten organiseren. Doen zij dat met inclusiviteit in het achterhoofd en voor wie? Is hun organiserend denken inclusief? Betrekken de rituelen die ze uitvoeren alle groepen?
Taal van inclusiviteit: een korte begrippenlijst?
Of Beknopte begrippenlijst inclusie en diversiteit?
Of iets anders?
Diversiteit
Diversiteit, ook wel schakering genoemd, omvat de verschillen tussen mensen, zowel zichtbaar (zoals leeftijd, sekse, huidskleur, beperking) als onzichtbaar (zoals cultuur, sociale achtergrond, seksuele voorkeur, politieke overtuiging, talenten, opleiding, belastbaarheid en persoonlijkheid).
Het benadrukt de waarde van verschillende perspectieven en ervaringen. Samen vormen deze diversiteiten een geheel binnen een gemeenschap.
Inclusie/inclusiviteit
Inclusie betekent letterlijk insluiten: erbij horen, ongeacht wie je bent. Het gaat om het actief betrekken van iedereen, ongeacht achtergrond, geslacht, etniciteit, lichamelijke mogelijkheden of andere verschillen.
Inclusie draait om het creëren van een omgeving waarin iedereen zich welkom en gewaardeerd voelt. Het gaat verder dan tolereren of toelaten – het betekent echte betrokkenheid, gelijkwaardige deelname en ruimte voor alle vormen van diversiteit binnen een gemeenschap.
Safe(r) space
Een safe space is een omgeving of plek (fysiek of online) waar mensen zich veilig en op hun gemak kunnen voelen om zichzelf te zijn, zonder angst voor discriminatie, kritiek, pesterijen of andere vormen van uitsluiting.
Toegankelijkheid
Toegankelijkheid betekent het creëren van omgevingen – fysiek, digitaal en sociaal – die voor iedereen bereikbaar zijn, ongeacht beperkingen of verschillende behoeften. Het gaat verder dan alleen fysieke toegankelijkheid en omvat ook toegang tot informatie en communicatie. Het doel is dat iedereen volwaardig kan deelnemen.
D&I of DEI
In Nederland wordt over het algemeen de afkorting D&I gebruikt, wat staat voor Diversiteit en Inclusie. In het Engels is het DEI – Diversiteit, Gelijkheid en Inclusie. Het staat voor een aanpak die zich richt op het scheppen van een omgeving waarin iedereen, ongeacht achtergrond of kenmerken, zich welkom kan voelen, gelijke kansen heeft en volledig kan deelnemen aan de samenleving en ook voor heidens groepen en gemeenschappen.
Gender
Nog altijd leren we vaak dat biologische sekse je (gender)identiteit bepaalt, inclusief bijbehorend gedrag en rollen. Gender is echter een sociale constructie en staat los van biologie.
Genderidentiteit gaat over wie je bent. Je kunt je vrouw, man of een van de vele andere vormen voelen. De aangeleerde genderidentiteit komt niet altijd overeen met hoe je jezelf werkelijk ervaart. Dit kan hetzelfde blijven, maar ook tijdelijk of door de tijd heen veranderen.
Lhbtqia+
Lhbtqia+ is een acroniem en staat voor lesbisch, homo, bi-sexueel, transgender, queer, intersekse en a-sexueel. De plus staat voor nog meer mogelijkheden zoals androgyn, derde gender, pan-gender, polygender en tweeslachtig. Queer wordt ook wel als overkoepelende term gebruikt.
https://onzetaal.nl/taalloket/lhbt
https://iedereenisanders.nl/info-tips/omgaan-met-je-omgeving/wat-lhbti
Micro-agressies
Kleine, vaak onbedoelde uitingen die respectloos kunnen zijn of vooroordelen bevatten die iemand kwetsen of uitsluiten, bijvoorbeeld door stereotyperingen of ongevoelige opmerkingen.
Heteronormativiteit
Nog te vaak wordt heteroseksualiteit gezien als de norm, terwijl andere seksuele oriëntaties als afwijkend of minderwaardig worden beschouwd. Inclusief taalgebruik probeert deze norm te doorbreken door andere oriëntaties gelijkwaardig te behandelen.
Neurodiversiteit
Waar diversiteit, zoals eerder beschreven, staat voor de verscheidenheid aan verschillen tussen mensen, verwijst neurodiversiteit naar de natuurlijke variaties tussen de breinen van mensen. Deze variaties beïnvloeden hoe mensen de wereld ervaren, en ook hun manier van denken en leren. Net zoals er geen standaard mens bestaat, bestaat er ook geen standaard brein.
In plaats van neurobiologische profielen of neurodivergentie, zoals dyslexie, het ADHD spectrum of het autisme spectrum, te zien als afwijkingen of ziektes die genormaliseerd of genezen moeten worden, wordt steeds meer erkend dat het gaat om variëteit.
https://www.bjien.be/nl/artikels/verschil-neurodivergent-neurodivers
https://www.impulsenwoortblind.nl/neurodiversiteit
Neurodivergent
Er wordt wel gesproken van ‘neurotypisch’ dat voor de norm staat en neuro-atypisch wordt gebruikt om anders aan te duiden dan de norm. Let wel: het gaat om een norm die wordt aangenomen. De vraag is echter wie die norm eigenlijk heeft vastgesteld? De samenleving heeft vaak neuro-normatieve verwachtingen.
Neurodivergentie wordt steeds vaker gebruikt als overkoepelende term voor bepaalde variaties in de manier waarop iemands brein werkt. Dit omvat bijvoorbeeld autisme, ADHD, dyslexie, dyscalculie, dyspraxie, dysgrafie of agrafie, OCD (dwangstoornis), schizofrenie, bipolariteit, en hoogbegaafdheid. Eenvoudig gezegd gaat het om breinen die anders bedraad zijn, die prikkels anders verwerken dan de door mensen bedachte norm of het gemiddelde. We hebben het over leren en denken, het verwerken, opslaan en reproduceren van informatie. De verschillende vormen van neurodivergentie hebben vaak hun eigen kenmerken, maar er is ook vaak overlap tussen de verschillende types.
Het is belangrijk om te benadrukken dat neurodivergente mensen een rijk en waardevol perspectief kunnen bieden en net als iedereen, recht hebben op acceptatie, steun en gelijke kansen.
https://neuroelfje.nl/neurodiversiteit/neurodiversiteit-de-belangrijkste-termen/
https://www.impulsenwoortblind.nl/neurodiversiteit
Gemarginaliseerde groepen
Marginaliseren betekent simpelweg mensen minder belangrijk maken. Mensen uit gemarginaliseerde groepen worden vaak als minder waardevol gezien. Het gevolg hiervan is dat zij te maken krijgen met sociale uitsluiting. Dit betekent dat ze vaak niet volledig kunnen deelnemen aan de samenleving, omdat ze systematisch worden uitgesloten van bepaalde rechten. Denk hierbij aan civiele, politieke, economische, sociale en culturele rechten. Dit kan leiden tot armoede, ongelijkheid, discriminatie en geweld. Sociale uitsluiting heeft dus te maken met gender, seksualiteit, leeftijd, nationaliteit en etniciteit.
Sociale uitsluiting betreft groepen mensen die niet volledig kunnen deelnemen aan de samenleving omdat ze systematisch worden uitgesloten van hun rechten. De term omvat zowel de oorzaken als de gevolgen van armoede, discriminatie, geweld en ongelijkheid.
Het Bureau van de Hoge Commissaris voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties rekent de volgende mensen tot gemarginaliseerde groepen: personen met een handicap, jongeren, vrouwen, lesbiennes, homo’s, biseksuelen, transgenders en interseksuelen, leden van minderheidsgroepen, inheemse volkeren, intern ontheemden, niet-onderdanen, inclusief vluchtelingen, asielzoekers en migrerende werknemers.
https://www.ohchr.org/en/ohchr_homepage
https://www.peacebrigades.nl/themas/sociale-uitsluiting/
Bondgenoot
Een bondgenoot (of ally in het Engels) is iemand die zelf niet tot een gemarginaliseerde groep behoort, maar zich wel actief inzet voor gelijkheid en rechtvaardigheid voor deze groepen. Het gaat verder dan alleen sympathie of passieve steun – het vraagt om echte betrokkenheid en concrete acties. Een bondgenoot kan ook zelf deel uitmaken van een gemarginaliseerde groep en zich juist inzetten voor een andere gemarginaliseerde groep.
Aandachtspunten voor bondgenootschap zijn:
Luisteren en leren
Actief luisteren naar ervaringen van mensen uit gemarginaliseerde groepen
Je eigen privileges erkennen en begrijpen
Continu blijven leren over systemen van onderdrukking en ongelijkheid
Verantwoordelijkheid nemen
Je eigen vooroordelen onderzoeken en aanpakken
Anderen aanspreken op discriminerend gedrag
De last van educatie en activisme niet bij gemarginaliseerde groepen leggen
Ruimte maken
Stem geven aan gemarginaliseerde perspectieven
Niet voor anderen spreken, maar platforms delen
Je eigen rol en ruimte kritisch bekijken
Concrete actie ondernemen
Discriminatie en ongelijkheid aankaarten in eigen omgeving
Organisaties en initiatieven van gemarginaliseerde groepen steunen
Gebruik maken van eigen privileges om verandering te bevorderen
Bescheiden opstelling
Geen erkenning of waardering verwachten
Aanvaarden dat je fouten maakt en daarvan leren
Begrijpen dat het niet om jou draait
Intersectionaliteit
Intersectionaliteit is een voorbeeld van een nieuw begrip dat is ontstaan om de kruising van verschillende sociale identiteiten aan te duiden. Deze identiteiten kunnen elkaar versterken in uitsluiting. Denk aan ras, gender, sekse, etniciteit, seksuele geaardheid, klasse, of mentale of fysieke beperkingen.
Het idee achter intersectionaliteit is dat verschillende vormen van ongelijkheid, zoals ras, geslacht, sociale klasse, enzovoort, met elkaar verweven zijn en samen invloed uitoefenen op iemands levenservaring. Het concept benadrukt dat niemand wordt bepaald door slechts één aspect van hun identiteit.
Validisme of ableisme
Het woord valideren betekent ‘geldig verklaren’ of ‘waarde aan toe kennen’. Validisme is nog een voorbeeld van hoe we denken of geloven in een norm of de juiste manier waarop lichamen en geesten zouden moeten functioneren. Dit is waar discriminatie, marginalisatie en stigmatisering kunnen ontstaan, of het nu bewust of onbewust gebeurt, tegen mensen met een fysieke, zintuiglijke of verstandelijke handicap, een chronische ziekte, een psychische aandoening of neurodivergentie. Validisme kan bovendien hand in hand gaan met racisme en seksisme. Het kan zich uiten in onzichtbare barrières of door het aannemen van stereotypen over mensen met een lichamelijke of geestelijke beperking.
Woke
Er is veel verwarring over het begrip woke. Heel simpel gezegd betekent het gewoon: je bewust zijn van maatschappelijke misstanden, ongelijkheid, racisme, discriminatie en polarisatie. Het woord komt oorspronkelijk uit de jaren 30 in Amerika, en werd voor het eerst gebruikt in een lied van Huddie Ledbetter, Scottsboro Boys. Het woord komt van het Engelse werkwoord to wake en betekent letterlijk ‘wakker zijn’ in de zin van ‘alert zijn’ op sociale onrechtvaardigheid. In de oorspronkelijke betekenis was woke dus je bewustzijn van sociale kwesties, zoals racisme, ongelijkheid en discriminatie. Het werd vooral gebruikt door mensen die zich inzetten voor gelijke rechten en gerechtigheid.
Critici gebruiken de term om mensen te beschrijven die zich volgens hen ‘te veel’ bemoeien met sociale rechtvaardigheid en politieke correctheid en wordt het helaas ook gebruikt als scheldwoord, gericht tegen mensen die zich actief inzetten tegen maatschappelijke problemen en onrechtvaardigheid.
Institutioneel racisme
Systematische discriminatie die is ingebed in structuren, beleid en praktijken van maatschappelijke instellingen. Voortkomend uit ons koloniale verleden, bevoordeelt dit systeem bepaalde groepen terwijl het anderen benadeelt. Het gaat verder dan persoonlijke vooroordelen en werkt vaak onbewust door in onderwijs, rechtspraak, arbeidsmarkt, gezondheidszorg en huisvesting. Voorbeelden zijn ongelijke onderwijskansen, discriminatie bij sollicitaties en onevenredige vertegenwoordiging in het rechtssysteem. Herkenning van deze structurele mechanismen is essentieel voor het bereiken van daadwerkelijke gelijkheid.
Voorbeelden:
Ongelijke kansen in onderwijs en arbeidsmarkt
Discriminerende wetgeving
Onevenredige behandeling in het rechtssysteem
Het mechanisme werkt via:
Beperkte middelen toegang
Verstarde stereotypen
Systematische uitsluiting
https://www.kis.nl/artikel/institutioneel-racisme-bewijs-en-aanpak
Cultureel toe-eigenen
Het overnemen van elementen uit een andere cultuur zonder begrip, erkenning of respect voor de oorspronkelijke betekenis en context. Geworteld in koloniale machtsverhoudingen, waarbij dominante culturen elementen van gemarginaliseerde groepen gebruiken voor eigen gewin. Dit betreft haardracht, kleding, muziek, spirituele gebruiken en meer. Problematisch wanneer de historische context wordt genegeerd, culturele betekenis verloren gaat of commercieel wordt uitgebuit. Voorbeelden zijn het dragen van heilige symbolen als mode-items of het gebruiken van traditionele ontwerpen zonder erkenning. Bewustzijn van culturele herkomst en machtsverhoudingen is essentieel voor respectvolle culturele uitwisseling.
Wees je bewust van culturele gevoeligheden. Denk na over waar iets vandaan komt en respecteer de context.